De overheid wil in 2050 circulair zijn. Daartoe zijn diverse programma’s uitgezet, en een van de ontwikkelingen die we zien is het circulair inkopen van kantoormeubilair. Om een antwoord te vinden op de nieuwe vragen die hierbij worden gesteld zoeken marktpartijen naar nieuwe verdienmodellen, maar ook naar nieuwe, of anders geproduceerde, grondstoffen. Een van de grondstoffen die de laatste jaren nadrukkelijker naar voren komt in de inrichtingswereld is Rubberwood, ofwel hout van rubberbomen.
Rubberwood wordt zowel online als offline gepresenteerd als een bijzonder duurzaam materiaal dat uitermate geschikt is voor de circulaire economie. Het provinciehuis Friesland, de gemeente Wageningen, een Wageningse sporthal, het hoofdkantoor van Tennet, het Stadskantoor in Venlo. Zomaar wat voorbeelden uit de afgelopen jaren waar het gebruik van Rubberwood in combinatie met ‘duurzaam’ en ‘circulair’ een prominente rol speelde. Ook de Politie stuurde bij haar recent gecancellede aanbesteding richting het gebruik van het materiaal.
Wat maakt Rubberwood nou zo bijzonder? OfficeRepublic peilde de mening bij fabrikanten en adviseurs.
Hout van rubberbomen
Rubberwood wordt ook wel parawood genoemd, en draagt de latijnse naam Hevea brasiliensis. Het wordt wordt gezien als een ‘ restproduct’ dat ontstaat bij de productie van rubber. Uit rubberbomen wordt gedurende een periode van 25-30 jaar natuurlijk rubber gewonnen. Na deze periode stopt de natuurlijk rubberproductie en heeft de boom geen functie meer in de rubberplantages. Daarom wordt de boom gekapt om plaats te maken voor nieuwe aanplant die op termijn weer rubber geeft. De gekapte bomen werden tot begin van deze eeuw vaak verbrand. Volgens de voorstanders van Rubberwood is het om die reden bijzonder milieuvriendelijk om de stammen een tweede leven te gunnen als plaatmateriaal. Het voorkomt verbranding van hout en CO2-emissie, en daarbij hoeft er geen bos gekapt te worden om in de behoefte te voorzien. Door de groei van de vraag naar natuurlijk rubber, groeit ook het aantal plantages dat zich bezighoudt met het winnen van rubber. De voornaamste leveranciers van rubber en rubberwood bevinden zich in Zuid-Amerika, Afrika en Azië.
Afstand, eigenschappen en productie stuiten op bezwaren bij meubelfabrikanten
De herkomst is meteen een van de bezwaren die fabrikanten hebben tegen het gebruik van het hout: De afstand. Alle fabrikanten die we gesproken hebben met betrekking tot rubberwood geven aan bezwaar te hebben tegen de grote afstanden die het hout aflegt voordat het in Nederland gebruikt kan worden, met alle consequenties voor het milieu tot gevolg. Naast afstand is ook de bewerking problematisch. De woordvoerster van een Nederlandse kantoormeubelfabrikant vertelt dat het in hun beleving en ervaring geen produkt is dat ‘ horizontaal’ gebruikt zou moeten worden, zoals bijvoorbeeld in bureaubladen.
Een aantal van deze klanten is uiteindelijk toch niet tevreden over het resultaat.
Nederlandse kantoormeubelfabrikant
“ Wij merken dat het materiaal in de kantooromgeving nog veel ‘ werkt’ . Er zijn klanten die bij ons specifiek om rubberwood gevraagd hebben, hoewel we het niet standaard in ons assortiment hebben. Een aantal van deze klanten is uiteindelijk toch niet tevreden over het resultaat. Het materiaal is niet vormvast en dat levert problemen op met bijvoorbeeld kabeldoorvoeren. De problemen die er met rubberwood zijn hebben we in samenwerking met deze klanten natuurlijk opgelost, maar als gezegd zien wij bezwaren tegen gebruik bij kantoormeubilair”.
De opmerkingen die zij maakt, komen overeen met de ervaringen van Vepa.
Vepa wijst gebruik rubberwood af
Gertjan de Kam: “Onze klanten verwachten van Vepa de allerhoogste kwaliteit. Al onze materialen betrekken we lokaal, om het aandeel transport te minimaliseren, en selecteren we op een veelvoud aan keurmerken en kwaliteitsborgingen om de kwaliteit voor onze klanten te kunnen garanderen.
Kwaliteit, maatvoering, constante, brandresistentie, stijfheid, slijtwaarde, herkomst, prijs, levensduur, milieu impact, herbruikbaarheid etc. etc. En nu is er een ‘nieuw’ materiaal met een stempel ‘duurzaam’ wat minimaal 10000 km moet afleggen zonder keurmerk of onafhankelijke kwaliteitsborging? Dan wordt je nieuwsgierig en ga je op onderzoek uit. Je moet je in eerste instantie afvragen, als het materiaal zo goed is, waarom zouden ze dat niet in de landen zelf gebruiken? Het antwoord laat zich raden.
Onze bevindingen van de materiaaleigenschappen zijn namelijk niet zo positief. Rubberwood is een grillig materiaal dat zich lastig laat verwerken tot een meubelproduct van de allerhoogste kwaliteit. Het ‘werkt’ nog heel lang door in allerlei verschillende richtingen.
De zelfverklaring van een importeur is wat ons betreft niet maatgevend
Vepa – Gert jan de kam
De nerfstructuur is grillig en zeer open. Het moet net als alle massief hout of fineer afwerkingen natuurlijk meerdere malen worden gelakt of geolied. Er moet immers intensief op gewerkt worden om bijvoorbeeld als bureaublad dienst te doen. Bij daglicht verkleurt het materiaal natuurlijk net als alle hout en fineer. Is dat erg? Veel klanten vinden van wel.
Het materiaal is samengesteld uit verschillende blokken en bevat harde en zachte(re) delen wat voor werkoppervlakken niet gewenst is. Dit leidt soms ook tot afkeur. Tenslotte is het moeilijk om te bepalen of het materiaal een duurzame herkomst heeft aangezien er geen FSC en PEFC keurmerken voor zijn, en 10000 km met de boot kan niet duurzaam zijn.
De zelfverklaring van een importeur is wat ons betreft niet maatgevend. Wij zouden het niet adviseren. Het materiaal is in onze ogen niet constant genoeg, prijzig door de hoeveelheid bewerkingen en handelingen, en verouderd sneller dan de rest van het product waarin we het zouden toepassen.”
Duitse fabrikanten willen geen rubberwood gebruiken
Duitse fabrikanten zijn minstens net zo stellig in hun oordeel over Rubberwood. Zowel Wilkhahn, König + Neurath als Sedus wijzen ieder gebruik van Hevea volledig af. De reden hiervoor is meervoudig. Aan de ene kant wijzen ze op het feit dat voor de aanleg van rubberwoodplantages grote stukken bos worden gekapt, waardoor een monocultuur ontstaat op de plek waar eerder een gevarieerd natuurlijk bos stond. De jonge rubberbomen worden uitgebreid bemest om ze zo snel mogelijk te laten groeien, en het gebruik van fungiciden, pesticiden en insecticiden is eerder standaard dan uitzondering. Daarnaast zijn het veelal kleine familieplantages waarbij kinderarbeid regelmatig voorkomt. Tenslotte zijn voor het realiseren van een goed rubberwood halffabrikaat in de vorm van plaatmateriaal, diverse chemische stoffen noodzakelijk zo laten ze weten aan OfficeRepublic
voor de aanleg van rubberwoodplantages worden grote stukken bos gekapt, waardoor een monocultuur ontstaat op de plek waar eerder een gevarieerd natuurlijk bos stond
Duitse kantoormeubelfabrikant
“Waar mogelijk schrijven wij Rubberwood voor in aanbestedingen”
Rene de Klerk is namens zijn bedrijf Rendemint als circulair adviseur betrokken bij veel aanbestedingen waar rubberwood is toegepast. Hij heeft juist een compleet andere visie op het gebruik van het materiaal. “Als het mogelijk is dan willen we als Rendemint voorkomen dat er plaatmaterialen gebruikt worden die giftige stoffen bevatten. Dit is bijvoorbeeld bij spaanplaat, MDF en multiplex vaak het geval is. Daarom hebben wij rond al 2010 actief gezocht naar een alternatief dat voldoet aan de circulaire uitgangspunten die wij geformuleerd hebben. Hiertoe behoren onder andere dat er geen sprake mag zijn van mensenrechtenschendingen, dat er bij de productie geen fossiele brandstoffen zijn gebruikt en dat behandeling met bijvoorbeeld Borax tegen schimmelvorming in een gesloten systeem plaatsvindt. Dat alternatief hebben we gevonden in de vorm van Rubberwood en verder ontwikkeld met importeur en de fabrikant in Indonesië.”
Dat alternatief hebben we gevonden in de vorm van Rubberwood en verder ontwikkeld met importeur en de fabrikant in Indonesië.”
Rene de klerk – rendemint
Voor zowel productie als transport naar Nederland zijn nog veel aanvullende eisen gedefinieerd om te bepalen of het door de leverancier aangeboden Rubberwood daadwerkelijk circulair Rubberwood is. Als het materiaal eenmaal in Nederland is, dient ook het gebruik zodanig te geschieden dat de grondstof oneindig her te gebruiken is. De Klerk “We hebben een lijm laten ontwikkelen die helemaal veilig is en waar geen chemische stoffen in zitten. Daarmee hebben we een product dat weliswaar niet 100% circulair is volgens de wetenschappelijk definitie zoals wij die hebben opgesteld, maar het is wel één van de producten die er het dichtst bij in de buurt komt.”
“Je kunt Rubberwood niet verwerken alsof het MDF is”
Ook de stelling van de fabrikanten dat het materiaal moeilijk te verwerken is bestrijdt hij. “Wij hebben naast Rendemint nog een tweede onderneming “The Rendem Series” die meubilair van Rubberwood produceert. Het is trouwens geen geheim dat we dit bedrijf hebben en we zijn daar richting onze opdrachtgevers ook open en transparant over. Waar we adviseren, leveren we niet, en waar we leveren, adviseren we niet. Die zaken moet je gescheiden houden. De ervaring die wij bij de Rendem Series hebben is dat je de eigenschappen van Rubberwood moet waarderen en honereren. Je kunt niet op een productielijn waarmee je MDF verwerkt hebt, ineens rubberwood gaan gebruiken als grondstof en er op dezelfde manier mee omgaan als het MDF. Dat gaat niet goed.”
Op dit moment maar één aanbieder in Nederland
Rubberwood dat voldoet aan alle eisen die Rendemint geformuleerd heeft, is momenteel maar beperkt verkrijgbaar. Er zijn maar heel weinig aanbieders die aantoonbaar de hele keten op orde hebben en dit ook kunnen bewijzen. Tijdens een rondgang langs diverse leveranciers van plaatmateriaal kwam OfficeRepublic er maar één tegen: De in onderstaande tweet van Rendemint genoemde firma Houtwerf uit Zoeterwoude heeft een rubberwood plaatmateriaal beschikbaar van Asco Timber dat volledig zou voldoen aan de circulaire eisen die in aanbestedingen worden gesteld.
Rendemint ontwikkelt #Ecologisch #Duurzaam #Plaatmateriaal in samenwerking met ASCO-Timber. Houtwerf brengt op de markt.http://t.co/2eXYDqf
— René de Klerk (@Rendemint) August 7, 2011
Het is daarmee het enige product dat OfficeRepublic kon vinden dat waarschijnlijk aan het grootste deel, zoniet alle, eisen voldoet die Rendemint aan hout stelt om het circulair te mogen noemen.
Volgens de Klerk is dat geen probleem, en kun je het ook omdraaien: “Het staat kantoormeubelproducenten natuurlijk vrij om bij iedere willekeurige leverancier te vragen om een houtproduct dat aan de eisen voldoet. Door een toename van de vraag zullen er ook meer aanbieders komen.”
Geen FSC of PEFC keurmerk
Een van de dingen die opvalt bij Rubberwood is dat er vrijwel geen hout met FSC of PEFC keurmerk te krijgen is. Het door Houtwerf aangeboden rubberwood beschikt daar ook niet over. Rob Lucas van Asco Timber, dat in 2011 dus samen met Rendemint ‘ circulair rubberwood’ ontwikkelde, zegt tegen OfficeRepublic dat “het onmogelijk is om een FSC keurmerk te verkrijgen aangezien een FSC keurmerk ziet op hout uit bossen. Rubberwood is afkomstig van plantages waardoor FSC niet mogelijk is.”. In een duurzaamheidsspecial van eerdergenoemde Houtwerf laat Lucas zich in soortgelijke bewoordingen uit.
FSC Nederland ziet het iets anders: “FSC is een keurmerk voor verantwoord bosbeheer, producten uit FSC gecertificeerde bossen kunnen als FSC producten op de markt worden verkocht. Dat kan ook met rubberwood, als deze uit FSC concessies komen. Maar als rubberwood uit andere bossen komt, dan kan het niet FSC gecertificeerd zijn”
FSC kan ook met rubberwood, als deze uit FSC concessies komen. Maar als rubberwood uit andere bossen komt, dan kan het niet FSC gecertificeerd zijn”
FSC Nederland
Houtwerf proactief in aanbieden rubberwood
Houtwerf is ondertussen dermate overtuigd van haar product dat zij de tenders goed volgt en haar klanten informeert als er sprake is van aanbestedingen waarin rubberwood de voorkeur heeft. In de eerder genoemde politieaanbesteding wist Houtwerf aan haar afnemers al in een vroeg stadium te melden dat “de Politie met rubberwood verder wilde” . Houtwerf is dan ook bij vrijwel alle andere inrichtingsprojecten betrokken waar ‘circulair rubberwood’, of “hout van nutbomen” in de uitvraag stond.
Greenpeace kritisch op Rubberwood
OfficeRepublic heeft ook Greenpeace om een reactie gevraagd met betrekking tot rubberwood. De reden is dat vele websites melden dat Greenpeace rubberwood in haar Good Wood Guide zou aanbevelen als FSC of PEFC hout niet beschikbaar is. Die tekst is online niet te verifieren, en rubberwood komt niet voor in de Good Wood Guide die online wel te vinden is.
Charlotte van der Tak van Greenpeace Nederland zegt desgevraagd: “Met betrekking tot rubberwood heb ik navraag gedaan bij onze lokale Greenpeace kantoren, en we zien op verschillende plekken problemen met betrekking tot het gebruik van dit type hout. Zo vertelt onze Braziliaanse collega dat de Rubber boom (hevea brasiliensis) een inheemse boom is uit de Amazonebekken. De latex wordt door lokale gemeenschappen op een traditionele manier gebruikt. Vandaar dat er vanuit Brazilië gevraagd wordt de rubberboom uit Brazilië niet te gebruiken voor de productie van hout. Ook vanuit Kameroen bereiken ons berichten dat rubberplantages voor ontbossing zorgen.”
Charlotte van der TAK – GREENPEACE
In landen waar dit soort commodities vandaan komen is regelgeving rondom natuurbescherming vaak gebrekkig, en mocht er adequate regelgeving in plaats zijn, dan wordt deze niet of nauwelijks nageleefd zoals bijvoorbeeld in Kameroen
Van der Tak vervolgt: “Net als bij andere commodities is rubberwood met name een probleem zodra er monocultuur plantages voor aangelegd zijn en natuur heeft moeten wijken. In landen waar dit soort commodities vandaan komen is regelgeving rondom natuurbescherming vaak gebrekkig, en mocht er adequate regelgeving in plaats zijn, dan wordt deze niet of nauwelijks nageleefd zoals bijvoorbeeld in Kameroen. Daardoor is er nog steeds veel sprake van illegaliteit bij de aanleg van plantages, wordt natuur verwoest, mensen van hun land gejaagd en landrechten geschonden.”
Beoordeling van ‘circulariteit’ afhankelijk van informatie uit de supply chain en beoordelende instantie
Geconcludeerd kan worden dat Rubberwood in potentie, en onder veel voorwaarden, een product is dat door één of meer partijen hoog beoordeeld wordt in aanbestedingen. Het heeft ontegenzeggelijk voordelen, maar ook nadelen. Nadelen die worden benoemd door fabrikanten en organisaties als Greenpeace. Daarnaast speelt mee dat er geen onafhankelijke keurmerken zijn voor het product.
Hierdoor is de beoordeling ervan afhankelijk van de documenten die door de supply-chain van producenten, importeurs, ontwikkelaars en fabrikanten worden aangeleverd. Daarnaast is die beoordeling afhankelijk van degene die de beoordeling doet.
Er zijn veel andere houtsoorten waarvan je zou kunnen stellen dat deze vrijwel dezelfde positieve eigenschappen hebben als rubberwood als zij voldoen aan de eisen die ook aan rubberwood worden gesteld. Toch wordt specifiek rubberwood (of algemener gezegd: nutbomen hout, hout van bomen die een bepaald nut hebben gehad zoals de latexvoorziening) voorgeschreven in aanbestedingen, en is het voor fabrikanten onontkoombaar gebruik te maken van een heel specifiek soort rubberwood als ze kans willen maken in de tender.
Slechts één product van één leverancier waarbij één partij ontwikkelaar, voorschrijver en toetser is
OfficeRepublic vind het opvallend dat er slechts één product te vinden is dat momenteel aan de eisen voldoet. En dat dat product is ‘ontwikkeld’ door een partij die zich ook als adviseur in aanbestedingen en opdrachten begeeft, en daarnaast met de PRP-methode een toetsmiddel heeft waarmee inschrijvingen vergeleken kunnen worden. Rendemint kijkt daar anders tegenaan:
“Dit zijn meerdere feitelijke onjuistheden. Er is maar één product waarvan de verificatie volledig gedaan is. Dit kan echter met elke rubberwood van elke leverancier, mits zij daar open voor zouden staan. Er is niet één ontwikkelaar want er zijn vele leveranciers van rubberwood die een rubberwood materiaal ontwikkeld hebben geheel los van Rendemint / Asco timber. Er is niet één voorschrijver. Iedereen die wil kan het voorschrijven. Er is niet één toetser. Iedereen die alle feiten wil weten en traceert en verifieert kan een en ander toetsen.”
Rene de Klerk – Rendemint
Iedereen die alle feiten wil weten en traceert en verifieert kan een en ander toetsen.”
Momenteel is er voor zover bekend maar één leverancier van het materiaal, Houtwerf, die zou kunnen aantonen dat zijn product aan vrijwel alle eisen voldoet , en dat is de leverancier die het door Rendemint en importeur Asco Timber in 2011 ontwikkelde Rubberwood op de markt brengt.
René de Klerk nogmaals: “ Rendemint heeft het opzettelijk mogelijk gemaakt dat het materiaal in Nederland op de markt kon komen door Houtwerf te koppelen aan ASCO Timber. Als een materiaal niet te koop is, kan het niet toegepast worden. De voorraadpositie van Houtwerf is belangrijk omdat ook levertijden van belang zijn voor de inzetbaarheid van materiaal. Het doel van het stimuleren van dit rubberwood is het bereiken van een meer circulair resultaat in projecten.
Rene de Klerk – Rendemint
Het doel van het stimuleren van dit rubberwood is het bereiken van een meer circulair resultaat in projecten.
Indien andere partijen menen dat een ander materiaal net zo dicht bij cirulair zit als dit materiaal EN dat aan kunnen tonen, kan ook dat materiaal gestimuleerd worden. Maar ondanks een wereldwijde zoektocht heeft Rendemint nog geen beter materiaal kunnen vinden. Dat is de reden om het te stimuleren en dat is de reden waarom the Rendem series dit materiaal gebruikt en een C2C GOLD certificaat gekregen heeft.
Het materiaal is ontwikkeld nav de zoektocht naar een alternatief voor spaanplaat etc. voor het adviestraject van Rendemint voor de inrichting van provinciehuis Friesland. Het team bij Friesland heeft toen als launching customer opgetreden en de toepassing mogelijk gemaakt.”
Hoge ambities die lastig ingevuld kunnen worden
Ondanks de positieve ervaringen die Rendemint zelf heeft, vinden kantoormeubelproducenten het lastig om rubberwood in de passen in de productieprocessen en zijn de ervaringen van eindgebruikers niet altijd positief.
Daarmee is Rubberwood wellicht tekenend voor de huidige circulaire staat van Nederland. Enerzijds zijn de ambities terecht heel hoog, en zoeken overheden naar manieren om richting 2050 circulair te worden.
Aan de andere kant blijkt het voor fabrikanten moeilijk om invulling te geven aan die circulaire ambities, helemaal als er ook nog milieuorganisaties, adviseurs, importeurs en wellicht tegengestelde (financiële) belangen een rol spelen.
Controleerbare herkomst en verwerking van belang
Uiteindelijk draait een afgewogen materiaalkeuze in een circulaire tender ook om de betrouwbaarheid en controleerbaarheid van de herkomst en verwerking voordat het materiaal bij een meubelfabrikant de magazijnen in gaat.
De Politie cancellede vorige maand de aanbesteding omdat onder andere de gekozen vorm niet tot de gewenste samenwerking zou leiden. Dat is een illustratie van een aantal van de problemen met de transformatie naar een circulaire economie die er op dit moment zijn.
Het is ook jammer, omdat de belangen bij deze aanbesteding enorm groot waren. Hierdoor zou de keuze van de Politie voor rubberwood dermate onder een vergrootglas liggen dat er wellicht eenduidig helderheid zou komen over een materiaal waar de meningen zeer sterk over verdeeld zijn.
Geen duidelijkheid over materiaal waar de meningen sterk over verdeel zijn
Frans Sijtsma – Officerepublic
Reactie Houtwerf op bovenstaand artikel.
Namens Houtwerf reageert Pieter Verbeek met een aantal opmerkingen op bovenstaand artikel:
- “Wij komen binnenkort met een feitelijke onderbouwing van de milieu-impact van Rubberwood, elk ander product voor soortgelijke toepassingen willen wij hier tegenover zetten. Slechts dan kan er objectief een conclusie getrokken worden. Het staat iedereen vrij in elke aanbesteding verschillende producten aan te bieden. Social fairness is in het PRP controlesysteem geïntegreerd, dit is bij andere systemen niet gewaarborgd.” (Op de constatering van OfficeRepublic dat Houtwerf hiermee zegt dat er op dit moment geen objectieve conclusie getrokken kan worden is geen reactie gekomen, red.)
- “Rubberwood betrekken wij alleen uit Indonesië , onder FLEGT”
- “De opmerking dat Rubberwood meerdere malen moet worden gelakt is ook niet juist. 1 of 2 lagen biologische olie is voldoende. Wij hebben zelf en een aantal klanten van ons rubberwood gebuikt voor kasten en bureaubladen. Dit geeft geen problemen in het gebruik. Bij juiste verwerking gaat het materiaal net zo lang of langer mee.”
- “Er wordt niets vermeld over het opnieuw kunnen gebruiken van rubberwood producten van ons. Wij nemen namelijk, indien gewenst, bladen terug na een aantal jaren en maken hier nieuwe producten van door plaat te schuren of op te delen en nieuwe platen van te maken, daarom is het ook belangrijk dat producten geen giftige stoffen bevatten.”
Headerimage bij dit artikel: Door Craig – Eigen werk, Publiek domein,